Jedną z najczęstszych przyczyn szukania pomocy psychologicznej w ostatnich czasach są problemy w związkach i brak poczucia satysfakcji w relacjach interpersonalnych, w kontakcie z drugim człowiekiem. Podstawą takich trudności może być narcystyczna patologia osobowości (poziom organizacji borderline BPO) – narcystyczne zaburzenie osobowości, coraz częściej diagnozowana i stanowiąca dominującą osobowość naszych czasów. Od kilku lat obserwuje się wzrost liczby takich pacjentów w gabinetach psychoterapii nie tylko w Lublinie, ale i w całym kraju
Narcyzm – czym jest i co charakteryzuje pacjentów narcystycznych?
Narcyz w przeciwieństwie do mitu o Narcyzie nie jest zakochany w sobie, a w swoim wyidealizowanym wizerunku, który uważa za swoją prawdziwą tożsamość. Takie osoby uczą się jaką mają grać rolę aby czuć się akceptowanym. Słowa lub myśli „boję się zaufać, otworzyć bo boję się, że ktoś zobaczy jaki naprawdę jestem” to bardzo częsta przyczyna kłopotów w relacjach partnerskich, małżeńskich osób narcystycznych. W opisach siebie takich pacjentów dużo jest chaosu, pustki, obraz siebie jest niestabilny i fragmentaryczny. Pomimo tego, że ich życie często wygląda na pozór dobrze, są sukcesy w pracy, zadbany wygląd, dobra materialne, narcystyczny pacjent nie potrafi odczuwać satysfakcji życiowej, spokoju, radości, ma poczucie nudy i ciągłego niedostatku.
Jednym z podstawowych aspektów ich patologicznej osobowości jest przesadna dbałość o swój własny wizerunek i lęk przed tym „jak postrzegają mnie inni”. Pacjenci narcystyczni są wrażliwi na krytykę , na opinie innych, przejawiają nadzwyczajną reakcję na aprobatę, z tendencją do wytwarzania się paranoidalnego przeniesienia w stosunku do znaczących osób jaki do terapeuty.
Pacjenci narcystyczni wg Otto F. Kernberga
Według Otto F. Kernberga pacjenci narcystyczni mogą mieć silny, wrodzony popęd agresywny, lub też zdeterminowany brak tolerancji na lęk związany z własnymi agresywnymi impulsami i popędami. Dominująca emocja związana z osobowością narcystyczną to wstyd i zawiść. Dotyczy to zazdrości o to, że inni są z siebie zadowoleni, ze swojego życia, że mają zalety które rekompensują braki osoby narcystycznej. Może to rodzić tendencje do niszczenia w innych tego tego czego brakuje pacjentom narcystycznym poprzez krytykowanie, pogardę, potępianie, nieprzyjmowanie dobra lub niszczenie wszelkiego „dobra” które można otrzymać od innych.
Narcystyczne zaburzenie osobowości
Pacjenci narcystyczni mają wiele aspektów doświadczania Ja: niejasne poczucie fałszu, zawiści, wstydu, niższości, pustki. Z drugiej strony mogą odczuwać nadmierną pewność siebie, dumę, pogardę, obronną samowystarczalność, próżność itp. Kernberg postrzega to jako przeciwne stany ego, od wielkościowej (całkowicie dobrej) po pomniejszonej (całkowicie złej) definicji Ja. To jedyne bieguny, w jakich osoba narcystyczna organizuje swoje wewnętrzne doświadczenie. Te rozszczepienie nie daje miejsca na poczucie bycia wystarczająco dobrym dla pacjenta narcystycznego.
Unikanie uczyć przez pacjentów narcystycznych
Jednym z aspektów patologii narcystycznej jest unikanie uczuć i zachowań, które wskazywałyby na omylność człowieka i zależność od innych. Żal i wdzięczność, wyrzuty sumienia i związane z tym przyznanie się do ułomności to prawdziwe wyzwanie dla narcyza. Wdzięczność to uczucie związane z czyjąś pomocą co jest sprzeczne z narcystycznym poczuciem samowystarczalności i nieomylności.
Narcystyczna patologia osobowości ma różne odbicia w funkcjonowaniu pacjentów i przeżywaniu siebie. Jednym z nich jest funkcjonowanie z jawnym poczuciem wielkości, postawą roszczeniową, poszukiwaniem uwagi, poczuciem posiadania szczególnych uprawnień, aroganckimi zachowaniami. Te osoby mogą wydawać się atrakcyjne społecznie, mimo wykorzystywania innych i nie liczenia się z ich potrzebami. Innym rodzajem pacjentów narcystycznych jest typ podatny na zranienie, zahamowany, cierpiący, z poczuciem ,że to jego potrzeby są najbardziej zaniedbywane, że to on jest najbardziej poszkodowany, nieszczęśliwy, nierozumiany. Funkcjonuje dla narcystycznego karmienia się uwagą, troską, współczuciem otoczenia. Jest nadwrażliwy na krytykę, jednocześnie oceniający siebie, zawistny, porównujący się do innych. Takie osoby wydają się być nieśmiałe, niewidoczne, z ukrytym wewnętrznym poczuciem wielkości.
Narcyzm złośliwy
W każdym z tych aspektów pacjenta charakteryzuje poczucie wyjątkowość i szczególności, pochłonięcie sobą. Jednym z najtrudniejszych do leczenia jest pacjent z narcyzmem złośliwym czyli przedstawiający często zachowania antyspołeczne, paranoidalne nastawienie, skłonności sadystyczne, ciągle kłamstwa, zastraszanie i kontrolowanie np., terapeutów podczas terapii. Ponadto osiąganie wtórnych korzyści finansowych lub interpersonalnych bardzo utrudniają lub wręcz uniemożliwiają leczenie tego typu patologii.
Jednym ze sfer w jakich pacjenci cierpiący na narcystyczne zaburzenie osobowości przeżywają znaczne trudności – to relacje intymne. Często nie angażują się w trwałe związki, żyją samotnie lub nawiązują przelotne znajomości i powierzchowne relacje. Boją się angażować z lęku przed skonfrontowaniem się przy drugiej osobie ze swoja słabością, ludzkimi wadami i poczuciem, że jak ktoś odkryje ich prawdziwe ja, które osobie narcystycznej jawi się jako bezwartościowe, to nie będzie się zasługiwało na miłość. Pacjenci narcystyczni często mają problemy z akceptowaniem kogoś bez oceniania, kochaniem bez idealizowania, wyrażania uczuć bez wstydu. Dlatego w psychoterapii akceptacja osoby terapeuty będzie dla nich prototypem emocjonalnego zrozumienia bliskości.
Mechanizmy obronne pacjentów narcystycznych
Jednym z podstawowych mechanizmów obronnych patologi narcystycznej borederilne jest omnipotentna kontrola nad własnym, wyidealizowanym, wielkosciowym self jak również tendencja do kontrolowania otoczenia. Inne mechanizmy obronne pacjentów narcystycznych to przeplatająca się idealizacji i dewaluacja zarówno siebie jak i innych.
U narcyzów z wielkościowym self, którzy szukają partnerów dla podtrzymania własnego wizerunku występuje tendencja do idealizowania partnera, zwłaszcza w początkowych etapach związku, aby później po dostrzeżeniu jego „ludzkich „ wad i słabości , dewaluować i w efekcie zerwać relację. Poczucie wielkości może być odczuwane wewnątrz lub projektowane poprzez tworzenie „rankingów”, która szkoła najlepsza, najatrakcyjniejsze wakacje, kto jest najlepszym lekarzem, fryzjerem lub np. psychoterapeutą. Takie porównania dotyczące prestiżu często niwelują dostrzeganie realnych ludzkich wad lub cech przedmiotów.
Co może rozwijać patologię narcystyczną?
Przyczyną rozwoju osobowości narcystycznych może być przeżywanie przez pacjenta w okresie dziecięcym własnego rodzica jak opuszczającego, niedbającego, nie zainteresowanego. Presja na sukces, na wyścig o lepsze pracę, wykształcenie itp. stawianie wysokich wymagań, oczekiwań sprawiało że dziecko ciągle czuło się niedostatecznie dobre by zasłużyć na miłość i uznanie rodzica. To mogło zrodzić przeświadczenie w dorosłym życiu, że im więcej się osiągnie tym bardziej zasłuży się na małość i szacunek otoczenia. Brak doświadczenia głębokiej emocjonalnej więzi z znaczącymi osobami u dziecka może powodować w dorosłym życiu lęk przed pełnym angażowaniem się i bliskością z drugim człowiekiem, przed nieświadomym lękiem, że zostanie się boleśnie porzuconym, zranionym, dlatego lepiej się nie wiązać, nie angażować, nie ufać.
Narcyzm jest związany z typem dziecka połączony z niewypowiedzianymi postawami, emocjami, oczekiwaniami innych. Przyczyną rozwijania się patologii narcystycznej może być nieświadome eksploatowanie w rodzinie talentu dziecka w celu podtrzymania własnej samooceny przez rodzica czyli jako narcystyczne przedłużenie własnych pragnień. Atmosfera ciągłego oceniania panujące w danej rodzinie również może mieć wpływ na rozwinięcie się patologii narcystycznej.
autor: Edyta Aleksandrowicz
http://psycholog-aleksandrowicz.pl
zobacz również:
Potrzebujesz porady psychoterapeuty?
Skorzystaj z poradni w naszym Lubelskim Ośrodku Psychodynamicznym w Lublinie. Psychoterapeuci, aktualnie prowadzący terapię:
Psychoterapeuci dostępni w Lubelskim Ośrodku Psychodynamicznym
tematy: narcyzm, psychoterapia, psychodynamika, narcystyczne zaburzenie osobowości